Klasyfikacja i występowanie

W hirudoterapii, wykorzystywane są pijawki z gatunku pijawek lekarskich, do którego zalicza się pijawki Hirudo medicinalis, Hirudo verbana i Hirudo orientalis. W zależności od gatunku pijawki mogą żyć w wodach słodkich, słonawych lub słonych oraz na lądzie. Większość gatunków preferuje płytkie wody stojące lub wolno płynące słodkowodnych zbiorniki (błota torfowe, starorzecza, łachy rzeczne, jeziora zarosłe trzciną). Nie są spotykane jedynie w bardzo szybko płynących potokach górskich oraz na torfowiskach wysokich.

Anatomia

Pijawki lekarskie to fakultatywnie beztlenowe zwierzęta wodno-lądowe. Są one przystosowane do okresowego braku tlenu. Pijawki lekarskie mają ciało wydłużone, kurczliwe, wyraźnie segmentowane i spłaszczone grzbietobrzusznie, długości od kilku milimetrów do paru centymetrów, zwężające się ku końcom, zakończone przyssawkami. Segmentacja zewnętrzna pijawki nie odpowiada segmentacji wewnętrznej, na jeden człon wewnętrzny przypadają 4 segmenty wewnętrzne.  Od zewnątrz segmenty są wtórnie podzielone na 2–14 pierścieni nierzadko maskujących połączenia segmentów. Odcinek głowowy tworzy prostomium (płat przedgębowy) i 4 segmenty. W przedniej przyssawce pijawki znajduje się otwór gębowy prowadzący do jamy ustnej, w której umieszczone są promieniście trzy pary szczęk (każda szczęka posiada kilkadziesiąt ząbków). W każdym zębie przebiega kanał wydzielniczy, przez który podczas zabiegu do ciała i krwiobiegu pacjenta przepływają związki produkowane w gruczołach ślinowych. Do ssania pijawki używają silnie umięśnionej gardzieli i przełyku. Przyssawki służą pijawkom do przytwierdzenia się do podłoża, a gatunkom krwiopijnym wyłącznie do wbicia się pod skórę ofiary.

Rozmnażanie

Pijawki lekarskie są hermafrodytami, jednak zapłodnienie odbywa się krzyżowo. Dojrzewanie następuje przeważnie w trzecim roku życia, a do rozmnażania dochodzi dwa razy w roku, w okresie letnim. Decydującym warunkiem intensywnego rozmnażania jest odpowiednie żywienie pijawek w okresie poprzedzającym rozród. Po osiągnięciu dojrzałości do rozrodu w segmencie płciowym pijawki tworzy się siodełko (clitellum). Jaja odkładane są w kokonach w ilości od 1 do 300. W naturze kokony są składane na roślinach, kamieniach, w glebie lub na spodzie organizmu macierzystego. Rozwój jest prosty, bez przeobrażenia, przebiega w kokonie. Młode wylęgają się w pełni ukształtowane, przystosowane do samodzielnego życia.

Odżywianie

W warunkach naturalnych pożywieniem pijawek lekarskich jest krew, roślinność i torf. Krew może pochodzić od gadów, płazów, ssaków lub ptaków w zależności od środowiska bytowania. Jednorazowo dorosłe osobniki pobierają 10–15 ml krwi. Pijawki mogą zapadać w stan hibernacji oraz estywacji. Bez pokarmu pijawki są w stanie przetrwać nawet do dwóch lat.

Związki produkowane przez pijawki

Do tej pory ze śliny pijawki wyizolowano ponad 100 aktywnych biologicznie związków chemicznych. Niestety wiele z nich nie zostało jeszcze zbadanych.  W skład wydzieliny gruczołów ślinowych pijawki lekarskiej wchodzą:

  • inhibitory krzepnięcia krwi (hirudyna);
  • inhibitory agregacji płytek krwi;
  • hementyna i hementeryna o działaniu fibrynolitycznym;
  • PC-LS – czynnik przeciwpłytkowy oraz regulujący ciśnienie tętnicze krwi;
  • esteraza cholesterolowa i triglicerydaza;
  • inhibitory proteinaz o działaniu przeciwzapalnym:
  • neuroprzekaźniki (dopamina, acetylocholina, serotonina, histamina);
  • endorfiny;
  • inhibitory wzrostu mikroorganizmów (kolagenoza, hialuronidaza);
  • steroidy (kortyzol, progesteron, estradiol, testosteron, dehydroepiandrosterol);
  • antyelastaza.